De verkiezingen zitten erop. Daar werd duidelijk dat politiek steeds vaker verandert in theater en leiders zich vooral spiegelen aan hun eigen gelijk. De grens tussen leiderschap en zelfverheerlijking vervaagt. Wat ooit een ambt was dat in dienst stond van de gemeenschap, lijkt steeds vaker een spiegel waarin de leider zichzelf bewondert.
Dat verschijnsel heeft een naam die al zo oud is als de mythologie: narcisme. De moderne politiek kent een aantal eigentijdse ‘Narcissussen’ — leiders die niet meer in water kijken, maar in schermen. Ze spreken niet om hun ideeën en oplossingen te presenteren en te onderbouwen, maar om applaus te oogsten.
In Nederland en elders in Europa zien we hoe dit politieke narcisme de democratie onder druk zet. Het klinkt in de roep om “de sterke man”, in de behoefte aan simpele oplossingen voor complexe problemen, en in de verleiding om wie anders denkt tot vijand te verklaren.
Narcistische leiders weten precies hoe ze die gevoelens moeten bespelen. Ze bieden geen gemeenschap, maar een toneel; geen gesprek, maar een spiegel. Ze wekken de indruk namens het volk te spreken, maar het volk mag alleen nog luisteren.
Toch is het gevaar subtieler dan we soms denken. Democratieën sterven niet plotseling — ze slijten van binnenuit. Niet door te weinig vrijheid, maar door te veel verleiding: door gemakzucht, cynisme en vermoeidheid. Wanneer burgers hun innerlijke kompas verliezen, wordt de democratie langzaam leeg vanbinnen.
Vrijmetselarij biedt in deze tijd geen politieke blauwdruk, maar wel plaats en houvast voor morele oefening. Ze leert dat ware vrijheid niet begint bij luidruchtigheid of strijd, maar bij zelfkennis. Macht zonder maat leidt tot verval; vrijheid zonder zelfbeheersing verandert in willekeur.
In de loge leert men te luisteren voordat men oordeelt, te onderzoeken voordat men spreekt. Dat is geen vlucht uit de werkelijkheid, maar een oefening om haar beter te kunnen dragen. Wie zijn eigen driften kent, wordt minder vatbaar voor de verleiding van macht — of voor de lokroep van de leider die die macht belooft.
“Wie kalm blijft, ontneemt de narcist zijn zuurstof.”
Vrijmetselarij is in die zin een school voor innerlijke democratie. Ze herinnert eraan dat de tempel niet buiten ons staat, maar in onszelf wordt gebouwd. De samenleving verandert niet alleen door wetten of verkiezingen, maar door de mensen die haar dragen.
Hoe kunnen we als samenleving nu omgaan met het politieke narcisme dat zo zichtbaar is geworden? Niet door het te bestrijden met nog meer lawaai, maar door het te ontmaskeren met helderheid en door onze morele weerstand te vergroten. De ware tegenkracht van narcisme is niet woede, maar bewustzijn. Door een houding van innerlijke rust. Door het vermogen om te onderscheiden zonder te veroordelen, door te spreken zonder te overschreeuwen. Dat is precies wat onze democratie nodig heeft: burgers die niet reageren vanuit reflexen, maar vanuit bezonnenheid. Als mensen leren om zichzelf te beheersen, om te luisteren en maat te houden, ontstaat een samenleving die immuun wordt voor de verlokking van de narcistische stijl.
Narcisme bloeit in een wereld van spiegels, maar democratie leeft van verschil. Verschillen verrijken. Vrijheid klinkt pas in meerstemmigheid. De vrijmetselaar herkent in dat verschil de bouwstenen van de samenleving: elke steen heeft zijn eigen vorm, maar samen dragen ze het geheel.
Dat inzicht is belangrijker dan ooit. Waar narcisme een samenleving verdeelt in volgers en tegenstanders, herinnert de vrijmetselarij ons eraan dat waardigheid, dialoog en verdraagzaamheid de ware fundamenten van vrijheid zijn.
Vrijmetselaars spreken over het zoeken naar licht — niet het felle licht van aandacht, maar de stille gloed van inzicht. Datzelfde licht is het hart van de democratie. De narcistische leider wil snelheid, spektakel en strijd. Maar de vrijheid die standhoudt, is juist de trage: zij die ademt, luistert en nadenkt.
De toekomst van de democratie hangt dus niet af van de volgende verkiezing, maar van onze innerlijke vorming. Van het vermogen om niet te worden meegesleurd door het lawaai van de tijd, maar trouw te blijven aan de stille waarden die vrijheid mogelijk maken: maat, respect, rust en bewustzijn.
Zolang we dat trage hart bewaren, kan de democratie niet worden verleid. Ze hoeft niet te schreeuwen — alleen helder te blijven. Vrijmetselarij kan daarbij helpen.
Disclaimer – Gebruik van artikelen
De artikelen die gepubliceerd zijn op de website van Loge Spectrum te Amersfoort mogen vrij worden gekopieerd, gedeeld en gebruikt, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermeld daarbij ten minste: Bron: Loge Spectrum te Amersfoort – [www.logespectrum.nl of de juiste link naar desbetreffend artikel]
Voor hergebruik is geen voorafgaande toestemming vereist, maar wij stellen het zeer op prijs als u uw gebruik of plaatsing meldt via e-mail: vcbeheer.spectrum@gmail.com. De inhoud van de artikelen blijft eigendom van Loge Spectrum te Amersfoort. Bij bewerking of verkorting vragen wij om de oorspronkelijke strekking en context te respecteren.